ثقافةمعرفة

تعرف على نظرية المَعرفة عند المُعتزلة

إنَّ علم الكلام هو العلم الذي يبحثُ في العقائد ويردُّ على المُخالفين بأدلة عقلية، ومن بين أبرز الفِرق الكَلامية المعروفة هي المعتزلة وقد جاءَ سببُ تسميتها بالمعتزلة، بعد أنْ وقعَ خلافٌ كبير بين الحسن البصري وواصل بن عطاء في قضية مُرتكب الكبيرة.

حيث اعتبر حسن البصري أنَّ مرتكب الكبيرة هو منافق، في حين أنَّ واصل بن عطاء اعتبره في منزلة بين المنزلتين (مؤمن، كافر).

المعتزلة ناقشوا القضايا الكبرى واعتمدوا على العقل كمُنطلق أساس، ونجد أبرز القضايا التي ناقشوها (إشكالية الذات والصفات، إشكالية خلق القرآن …).

ولقد تميَّز المعتزلة بمنهجٍ عقلي قادرٍ على إخضاعِ جميع القضايا لميزانِ العقل. إنَّ أبرز نظرية تطرَّقَ إليها المعتزلة بعد النظرية الذرية هي نظرية المعرفة.

أبرز مقومات ودلالات نظرية المعرفة عند المعتزلة

تعتبرُ المعتزلة أحد الفِرق الكلامية الأكثر أهمية في تاريخِ الفكر العربي.

المعتزلة قد قسَّموا المعرفة إلى قسمين:
– حسية: التيار الحسي.
– عقلية: التيار العقلي.

ونجد أبرز مفكر اعتزالي الذي تطرَّق لهذه النظرية وبإسهاب هو إبراهيم النظَّام الذي أكد وبإقرار أنه لا يمكنُ الفصلُ في المستوى المعرفي بين المستوى الحسي والمستوى العقلي، لأنَّ المعرفة لا يمكنُ أنْ تكون في نفس الوقت سوى إدراكات ومحسوسات.

الشهرستاني صاحب الكتاب الشهير “الملل والنِّحل” يتفقُ مع “إبراهيم النظَّام” في فكرة استحالة الفصل بين المستوى الحسي والمستوى العقلي، حيث قال “الشهرستاني” في هذا الصدد: “الروح هي الجسم وهي النفس”. هنا يُقرُّ “الشهرستاني” أنَّ الروح غير منفصلة عن الجسم.

لقد وجَّه “إبراهيم النظَّام” انتقادا كبيراً للنظرية المثالية الأفلاطونية لكي يؤسس النظرية المادية، وكما نعلم أن “إبراهيم النظَّام” قد قسَّم بدوره المعرفة إلى قسمين:

– حسية: هو القنوات والثقوب التي من خلالها نتلقى مُعطيات الوجود الخَارجي.
– عقلية: هي تحويل المَحسوسات إلى مُدركات عَقلية.

النظرية المادية ونظرية المعرفة عند المعتزلة

لقد أكَّد إبراهيم بن يسار النظَّام على أنَّ إدراك المحسوس واحدٌ ولكن مَنابعهُ مُتعددة، واعتبر أنَّ هناك علاقةُ تكاملٍ بالحواس.

تميَّز إبراهيم النظَّام بالنظرية المادية، ويرى أنَّ الذي يعاني من ضُعفٍ في البَصر فهذا راجعٌ بالأساس إلى ضُعف في قوة النفس، ولكن هذه الفكرة لا تتوافقُ بتاتاً مع النظرية المادية.

بخصوص النظرية المادية التي تميَّز بها إبراهيم النظَّام، فقد انتقدهُ الأشعري بخصوص هذه النظرية، حيث قال الأشعري:

“لا نرى عند النظَّام إلا جسمٌ ولا يُسمع إلاَّ جسم، لأنَّ الأصوات أجسامٌ عندهُ، وكذلك ما يذاقُ ويشعر إلا جسم”.

لقد حرصَ المعتزلة كثيراً على إبراز العوائق التي تعرفُها الحواس، إذْ يمكنُ أنْ تتعطلَ حاسةٌ ما، فتعوضها أخرى، مثلاً: الظلامُ يحجبُ الرؤية ولكن السمع يمكنُ أنْ يعوضُ حاسة البصر وهكذا دواليك.

إنَّ الحواس هي التي جسَّدت نظرية المعرفة عند المعتزلة، فالحواس هي أدواتٌ أساسية في نقلِ المعلومات والمعطيات من الخارج وإرسالها إلى العقل في نظر المعتزلة، فالعقل هو المحور والأساس الذي انطلقت منه النظريات الاعتزالية.

الكون أيضاً في نظر المعتزلة هو عبارة عن علاقات مُترابطة تتسم بالضَرورة والحتمية.

إنَّ المعتزلة قد تركوا إرثاً لا يضاهى ولا يداس في تاريخ الفكر العربي، وقد استخدموا العقل كمبدأ أساسي في مناقشةِ أي قضية من القضايا؛ وهذه ميزة تميَّزوا بها عن فلاسفة الإسلام الذين انحصروا في الفقه والشريعة.

أما المعتزلة فقد كان لهم نسق فلسفي، وكانت لهم الجرأة في المناقشة أي قضية كيف ما كان نوعها، دون مراعاة التقاليد أو المُقدَّسات.

ما أحوجنا في الوقت الراهن للفكر الاعتزالي الذي كان امتداداً لما بدأهُ المعلم الأول أرسطو.

فالمعتزلة هم من أسسوا الفلسفة الإسلامية قبل مجيئ الكندي، ولكن المعتزلة قد تعرضوا لانتقادات خطيرة لا تستحقُّ أيَّ اهتمام.

جميع المقالات المنشورة تُمثل رأي كُتابها فقط، ولا تُعبر بالضرورة عن ام تي اي يوث.

أظهر المزيد

سفيان البراق

كاتب ومدون مغربي، وطالب جامعي السنة الثانية شعبة الفلسفة، السن 19 سنة، وأنحدر من منطقة هوارة نواحي مدينة أكادير. انتهيت من كتابة مجموعة قصصية تحت عنوان "حرب البقاء".

اترك تعليقاً

لن يتم نشر عنوان بريدك الإلكتروني. الحقول الإلزامية مشار إليها بـ *

زر الذهاب إلى الأعلى
marsbahisEscortSaatlik escortManisa escortGümüşhane escortfethiye escortcasibom girişŞişli escortizmir escortDenizli escortMalatya Escortşanlıurfa escortHacklinkBeşiktaş escortAtaşehir escortBeylikdüzü escortkadıköy escortcialisViagraBahis siteleriEsenyurt escortmasözmasözantalya escortcasibombetturkeydeneme bonusu veren sitelercasibombets10jojobet girişpusulabetbetmatik twitterbaywinGrandpashabetcasibomholiganbetbettilt girişcasibom girişslot sitelerisekabetbetmatikbetkanyonsekabetholiganbetbetmatikcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomhitbetsahabetsahabetbettiltvdcasinoilbetcratosroyalbettümbetbaywindeneme bonusucasibomslot sitelericanlı casino sitelericasino sitelerislot siteleribahis siteleribaywinİnterbahisbelugabahismadridbetartemisbetcasibomcasibombeylikdüzü escortbonus veren sitelerikimislivbetcasibombetkom girişcasibomcasibommarsbahiscasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomsahabet1xbetbahiscombycasinoikimisliorisbetkaçak maç izlecasibom girişcasibom girişcasibom girişcasibom giriş twittercasibom girişcasibom girişcasibomCasibommarsbahisEscortSaatlik escortManisa escortGümüşhane escortfethiye escortcasibom girişŞişli escortizmir escortDenizli escortMalatya Escortşanlıurfa escortHacklinkBeşiktaş escortAtaşehir escortBeylikdüzü escortkadıköy escortcialisViagraBahis siteleriEsenyurt escortmasözmasözantalya escortcasibombetturkeydeneme bonusu veren sitelercasibombets10jojobet girişpusulabetbetmatik twitterbaywinGrandpashabetcasibomholiganbetbettilt girişcasibom girişslot sitelerisekabetbetmatikbetkanyonsekabetholiganbetbetmatikcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomhitbetsahabetsahabetbettiltvdcasinoilbetcratosroyalbettümbetbaywindeneme bonusucasibomslot sitelericanlı casino sitelericasino sitelerislot siteleribahis siteleribaywinİnterbahisbelugabahismadridbetartemisbetcasibomcasibombeylikdüzü escortbonus veren sitelerikimislivbetcasibombetkom girişcasibomcasibommarsbahiscasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomsahabet1xbetbahiscombycasinoikimisliorisbetkaçak maç izlecasibom girişcasibom girişcasibom girişcasibom giriş twittercasibom girişcasibom girişcasibomCasibom
Etimesgut evden eve nakliyatankara ofis taşımacılığıeskişehir emlakEtimesgut evden eve nakliyattuzla evden eve nakliyatmamak evden eve nakliyatistanbul saç ekimihayır lokmasıçankaya evden eve nakliyatmamak evden eve nakliyatmersin evden eve nakliyatçekici ankaraAntalya Çitseo çalışmasıtuzla evden eve nakliyatmaldives online casinopoodleankara evden eve nakliyatantika alanlarantika alanlarantika alanlarantika alanlarpoodlepomeranianpancakeswap botdextools trendingoto çekiciEtimesgut evden eve nakliyatEtimesgut evden eve nakliyatdextools trending botdextools botdextools trending servicedextools trending algorithmcoinmarketcap trending botpinksale trending botdextools trending costcoinmarketcap trendingfront run botfront running botpancakeswap sniper botuniswap botuniswap sniper botmev botpinksale trending botprediction botpancakeswap prediction botEtimesgut evden eve nakliyattuzla asansörlü nakliyatköpek ilanlarıpolatlı evden eve nakliyatetimesgut evden eve nakliyatMedyumniğde evden eve nakliyatyenimahalle evden eve nakliyateskişehir uydu servisiboerboel yavrupomeranian ilanlarıcasibomgoogle adspubg mobile ucbetturkeybatman evden eve nakliyattuzla evden eve nakliyatUcuz ucşehirler arası nakliyatankara evden eve nakliyatpoodletuzla nakliyatEtimesgut evden eve nakliyatankara ofis taşımacılığıeskişehir emlakEtimesgut evden eve nakliyattuzla evden eve nakliyatmamak evden eve nakliyatistanbul saç ekimihayır lokmasıçankaya evden eve nakliyatmamak evden eve nakliyatmersin evden eve nakliyatçekici ankaraAntalya Çitseo çalışmasıtuzla evden eve nakliyatmaldives online casinopoodleankara evden eve nakliyatantika alanlarantika alanlarantika alanlarantika alanlarpoodlepomeranianpancakeswap botdextools trendingoto çekiciEtimesgut evden eve nakliyatEtimesgut evden eve nakliyatdextools trending botdextools botdextools trending servicedextools trending algorithmcoinmarketcap trending botpinksale trending botdextools trending costcoinmarketcap trendingfront run botfront running botpancakeswap sniper botuniswap botuniswap sniper botmev botpinksale trending botprediction botpancakeswap prediction botEtimesgut evden eve nakliyattuzla asansörlü nakliyatköpek ilanlarıpolatlı evden eve nakliyatetimesgut evden eve nakliyatMedyumniğde evden eve nakliyatyenimahalle evden eve nakliyateskişehir uydu servisiboerboel yavrupomeranian ilanlarıcasibomgoogle adspubg mobile ucbetturkeybatman evden eve nakliyattuzla evden eve nakliyatUcuz ucşehirler arası nakliyatankara evden eve nakliyatpoodletuzla nakliyat