ثقافةمعرفة

مفهوم الدّولة عند جورج هيغل

جورج هيغل
الفيلسوف جورج هيغل Georg Wilhelm Friedrich Hegel)

سنتعرف في هذا المقال على مفهوم الدولة عند الفيلسوف جورج هيغل Georg Wilhelm Friedrich Hegel)

إنَّ الدولة هي عبارةٌ عن كيانٍ جُغرافيٍّ، يضمُّ مجموعة من المؤسسات التي تسهرُ على تنظيم المجتمع نحو الأفضل، وتحسين ظروفِ عيشه.

بدأ مفهوم الدولة في البداية أفلاطون في كتابهِ “الجمهوريّة”، حيث سعى إلى بناء المدينة الفاضلة، المبنية على الأخلاق والعدالة والخير.

وقد تطور هذا المفهوم من أفلاطون إلى أرسطو، ميكيافيلي، توماس هوبز، وخِتاماً بـ جورج هيغل التي نَظَّرَ لهذا المفهوم وبإسهابٍ شديد.

الدولة هي تنظيمٌ اجتماعيٌّ فهي اصطناعية، لا يمكنُ أنْ تتضمّن قيمةً أعلى من قيمةِ الحياة الدنيا كلِّها.

فالدولة هي مظهرٌ من مظاهر الاجتماع الفطري تولدت حسبَ قانونٍ طبيعي.

فكَّر جورج هيغل ملياً قبل أن يَكْتُبَ وهو في مرحلة الشيخوخة كتاب تحتَ عنوان “فلسفةُ القانون”، وقد ناقشَ في هذا الكِتاب المراحل التي عرفتها الدول الأوروبية بعد ثورة 1789، حيث كان معجباً وشغوفاً بالثورة الفرنسية، في حين أنَّ بلدهُ ألمانيا كان يعيشُ تحت وطأةِ الإصلاحات سواءٌ السياسيّة أو الاقتصادية، أمّا إنجلترا فقد عرفت الثورة الصناعية وانتعشت كثيرا حينها.

يُعرِّف جورج هيغل الدولة قائلاً:

“لا تستحقُّ أنْ تسمى دولة بالمعنى الحرفي. إنَّها مجتمع، مجموعة إنسانيّة، كيانٌ غير مكتمل، وليس دولة عقلية”.

يُعَقِّبُ “عبد الله العروي” على هذا التعريف في كتابه “مفهوم الدولة”،  بأنَّ علماء الاجتماع والمؤرِّخون غير راضيين أبداً على هذا الحكم. السؤال الذي يتبادرُ إلى الذهن:

ماذا يقصدُ جورج هيغل بكلمة دولة؟

لا يعني بها شكلاً من أشكال النِّظام  – تنظيماً بين التنظيمات الاجتماعيّة – بل يعني بها مفهوماً منطقيا شائكاً مُستعصياً، يركِّبهُ من خلاصة التاريخ.

لم تكن الإمبراطورية الجرمانية متوحِّدة من أجل الدفاع عن حدودها ومُمتلكاتِها، لم يكن بالإمكانِ أبداً مقارنتها مع فرنسا كبلدٍ يانع أنتج لنا التنوير، ولا مع إنجلترا كقوة اقتصادية وصناعية صاعدة آنذاك، ولا حتى مع روسيا كقوة عُظمى.

من هذه النُّقطة المحورية والهامّة انطلق تفكيرُ جورج هيغل، حيث اعتبر فرنسا كدولة، لكن ألمانيا لم تصل بعد للاكتمال لتصبح دولة بالمعنى الحقيقي. هذه المقارنة البالغة الأهميّة ستجعلُ جورج هيغل في دوامة تحديد المقارنات.

بعدها سيصل هيغل إلى فكرة مفادها أنَّ الدولة هي الفكرة الأخلاقية أي هي الرُّوح الأخلاقية بصفتها إرادة جوهرية. هذه الفكرة معقَّدة وبالغة التجريد.

إنَّ هيغل يتكلَّم عن الدولة حسبَ مُقتضياتِ مفهومها، لا عن الدولة القائمة.

وبذلك سيُعطي تعريفاً بسيطاً للدولة: “دولتي هي الدولة – في – ذاتها”.

كثيرون انطلقوا من هذا التعريف وظنُّوا أن هيغل أراد تحقيقَ نظريته في النظام البروسي، لكن في هذا ادعاءٌ كبير.

جورج هيغل رغم إعجابه الشديد بالثورة الفرنسية، وجَّه لمبادئها نقداً لاذِعاً، أبرزُ هذه المبادئ هما اللِّيبرالية وهي حركةٌ فكرية تقومُ على الحريَّة والمساواة، ثم الديمقراطية.

لقد خوَّل هيغل للدولة العقلانية حقّ القضاء بالقوة والعنف على النَّزوات الفردية، كلُّ دولةٍ قائمة ومستقلَّة تفعلُ ذلك. تربي الناشئة حسبَ آرائها، فتدعي أنَّها تجسِّدُ الروح القومي أو حقيقة الجنس.

مجَّد هيغل نظرية الدولة المُطلقة والمهيمنة. الدولة لا يمكنُ أن تبنى أو تتأسّس إلاَّ على أساسِ الفرد، وبالتالي يجبُ نقد هيغل – ليس هيغل وحده بل كلُّ من اعتبر الدولة أنها تضمُّ الأخلاق – والذين طالبوا بتوحيد السُّلطتين المدنية والروحية، الذين وضعوا الجنس والمجتمع فوق الفرد.

يؤخذ على الدولة الهيغيلة كونها تتحكَّمُ في العقيدة والوجدان بواسطة القمع، وتتدخل في كلِّ نشاطٍ مادي أو ذهني، وتعادي الفرد وتَعتَبِرُ نفسه شريرة.

نَقْدُ هيغل لا يمكنُ أن يكون لائقاً إلا باستبعاد مفهوم الدولة ذاته كما تفعلُ الفوضوية.

كان هيغل هو نقطةُ التقاء بين القديم والجديد، فنظرية الدولة هي نقد أدلوجة الوجدان (الأدلوجة مفهوم ابتكرهُ عبد الله العروي)، أدلوجة  الوجدان تأخذُ شكلين: ديني لاهوتي عند القدّيس أوغسطين، والثاني أخلاقي ونقدي عند كانط.

هل يمكن اعتبار نظرية الدولة عند جورج هيغل هي نقدٌ للأخلاق والمُثُلْ؟

للأسف الشديد، هذا لم يثبت عند هيغل بتاتاً. نظرية جورج هيغل مبنية على الواقع، ومع هذه الفكرة ستنبثق لنا النظرية الماركسية والفوضوية.

يؤكدُ “فيورباخ” على أن العلاقة بين الفكرة والكيان تتحددُ في جملة واحدة: الكائن هو الفاعل والفكرة هي الصفة.

ماركس سيعتنقُ هذه الفكرة بلهفة شديدة وسيُطبِّقها في نقده لنظرية الدولة عند هيغل.

فإذا كان هيغل قد اعتبرَ أن الدولة تنقسمُ إلى قسمين رئيسيين: الأسرة والمُجتمع المدني، ولكلِّ قانونٍ خاص يجسدُ في نفسِ الوقت روح الدولة العامة.

أما “ماركس” فيرى فعلاً أنَّ الدولة ترتكزُ من جهة على وشائج القرابة ومن جهة أخرى على وسائل الإنتاج. هنا كان ارتدادٌ كبير على نظرية الدولة عند هيغل.

جميع المقالات المنشورة تُمثل رأي كُتابها فقط، ولا تُعبر بالضرورة عن ام تي اي يوث.

المصدر
كتاب: مفهوم الدّولة، عبد الله العروي، المركز الثقافي.كتاب: فلسفة القَانون، هيغل.
أظهر المزيد

سفيان البراق

كاتب ومدون مغربي، وطالب جامعي السنة الثانية شعبة الفلسفة، السن 19 سنة، وأنحدر من منطقة هوارة نواحي مدينة أكادير. انتهيت من كتابة مجموعة قصصية تحت عنوان "حرب البقاء".

اترك تعليقاً

لن يتم نشر عنوان بريدك الإلكتروني. الحقول الإلزامية مشار إليها بـ *

زر الذهاب إلى الأعلى
marsbahisEscortSaatlik escortManisa escortGümüşhane escortfethiye escortcasibom girişŞişli escortizmir escortDenizli escortMalatya Escortşanlıurfa escortHacklinkBeşiktaş escortAtaşehir escortBeylikdüzü escortkadıköy escortcialisViagraBahis siteleriEsenyurt escortmasözmasözantalya escortcasibombetturkeydeneme bonusu veren sitelercasibombets10jojobet girişpusulabetbetmatik twitterbaywinGrandpashabetcasibomholiganbetbettilt girişcasibom girişslot sitelerisekabetbetmatikbetkanyonsekabetholiganbetbetmatikcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomhitbetsahabetsahabetbettiltvdcasinoilbetcratosroyalbettümbetbaywindeneme bonusucasibomslot sitelericanlı casino sitelericasino sitelerislot siteleribahis siteleribaywinİnterbahisbelugabahismadridbetartemisbetcasibomcasibombeylikdüzü escortbonus veren sitelerikimislivbetcasibombetkom girişcasibomcasibommarsbahiscasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomsahabet1xbetbahiscombycasinoikimisliorisbetkaçak maç izlecasibom girişcasibom girişcasibom girişcasibom giriş twittercasibom girişcasibom girişcasibomCasibommarsbahisEscortSaatlik escortManisa escortGümüşhane escortfethiye escortcasibom girişŞişli escortizmir escortDenizli escortMalatya Escortşanlıurfa escortHacklinkBeşiktaş escortAtaşehir escortBeylikdüzü escortkadıköy escortcialisViagraBahis siteleriEsenyurt escortmasözmasözantalya escortcasibombetturkeydeneme bonusu veren sitelercasibombets10jojobet girişpusulabetbetmatik twitterbaywinGrandpashabetcasibomholiganbetbettilt girişcasibom girişslot sitelerisekabetbetmatikbetkanyonsekabetholiganbetbetmatikcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomcasibomhitbetsahabetsahabetbettiltvdcasinoilbetcratosroyalbettümbetbaywindeneme bonusucasibomslot sitelericanlı casino sitelericasino sitelerislot siteleribahis siteleribaywinİnterbahisbelugabahismadridbetartemisbetcasibomcasibombeylikdüzü escortbonus veren sitelerikimislivbetcasibombetkom girişcasibomcasibommarsbahiscasibomcasibomcasibomcasibomkaçak maç izlecasibom girişcasibom girişcasibom girişcasibom giriş twittercasibom girişcasibom girişcasibomCasibom
Etimesgut evden eve nakliyatankara ofis taşımacılığıeskişehir emlakEtimesgut evden eve nakliyattuzla evden eve nakliyatmamak evden eve nakliyatistanbul saç ekimihayır lokmasıçankaya evden eve nakliyatmamak evden eve nakliyatmersin evden eve nakliyatçekici ankaraAntalya Çitseo çalışmasıtuzla evden eve nakliyatmaldives online casinopoodleankara evden eve nakliyatantika alanlarantika alanlarantika alanlarantika alanlarpoodlepomeranianpancakeswap botdextools trendingoto çekiciEtimesgut evden eve nakliyatEtimesgut evden eve nakliyatdextools trending botdextools botdextools trending servicedextools trending algorithmcoinmarketcap trending botpinksale trending botdextools trending costcoinmarketcap trendingfront run botfront running botpancakeswap sniper botuniswap botuniswap sniper botmev botpinksale trending botprediction botpancakeswap prediction botEtimesgut evden eve nakliyattuzla asansörlü nakliyatköpek ilanlarıpolatlı evden eve nakliyatetimesgut evden eve nakliyatMedyumniğde evden eve nakliyatyenimahalle evden eve nakliyateskişehir uydu servisiboerboel yavrupomeranian ilanlarıcasibomgoogle adspubg mobile ucbetturkeybatman evden eve nakliyattuzla evden eve nakliyatUcuz ucşehirler arası nakliyatankara evden eve nakliyatpoodletuzla nakliyatEtimesgut evden eve nakliyatankara ofis taşımacılığıeskişehir emlakEtimesgut evden eve nakliyattuzla evden eve nakliyatmamak evden eve nakliyatistanbul saç ekimihayır lokmasıçankaya evden eve nakliyatmamak evden eve nakliyatmersin evden eve nakliyatçekici ankaraAntalya Çitseo çalışmasıtuzla evden eve nakliyatmaldives online casinopoodleankara evden eve nakliyatantika alanlarantika alanlarantika alanlarantika alanlarpoodlepomeranianpancakeswap botdextools trendingoto çekiciEtimesgut evden eve nakliyatEtimesgut evden eve nakliyatdextools trending botdextools botdextools trending servicedextools trending algorithmcoinmarketcap trending botpinksale trending botdextools trending costcoinmarketcap trendingfront run botfront running botpancakeswap sniper botuniswap botuniswap sniper botmev botpinksale trending botprediction botpancakeswap prediction botEtimesgut evden eve nakliyattuzla asansörlü nakliyatköpek ilanlarıpolatlı evden eve nakliyatetimesgut evden eve nakliyatMedyumniğde evden eve nakliyatyenimahalle evden eve nakliyateskişehir uydu servisiboerboel yavrupomeranian ilanlarıcasibomgoogle adspubg mobile ucbetturkeybatman evden eve nakliyattuzla evden eve nakliyatşehirler arası nakliyatankara evden eve nakliyatpoodletuzla nakliyat